شبکه بهداشت و درمان بهارستان

در جامعه امروزی یکی از تهدید کننده های سلامت کودکان چاقی و اضافه وزن است. امروزه چاقی در دوران کودکی و نوجوانی به صورت یک مشکل همگانی درآمده و به سرعت در حال افزایش است. چاقی در سنین کودکی می تواند منجر به چاقی در بزرگسالی شود به طوری که 40-90 درصد کودکان چاق در بزرگسالی از چاقی رنج خواهند برد.

طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی  در سال 2022، 37 میلیون کودک زیر 5 سال در دنیا  دارای اضافه وزن بودند. بیش از 390 میلیون کودک و نوجوان 5 تا 19 ساله در سال 2022 دارای اضافه وزن بودند. در مجموع 14.6 درصد از کودکان پیش دبستانی در کشورهای کم درآمد در سال 2008 چاق بودند و شیوع چاقی در کل جمعیت 12.4 درصد در همان گروه سنی بود. مطالعات مختلف در ایران میزان شیوع متفاوتی را نشان داده است که شامل 2/5 درصد در تهران ، 1/14 درصد در گلستان ، 6/7 درصد در بیرجند  و 2/17 درصد در رشت  است.

نوع زندگی امروز، کودکان را از جنب و جوش و بازی های دوران کودکی  دور کرده است که نتیجه این بی تحرکی  شیوع  چاقی و اضافه وزن در آنها  شده استبه طوری که این دو عامل  میتواند خطر ابتلا به دیابت ، بیماری های قلبی و عروقی ، کبد چرب ، فشار خون و سرطان را در بزرگسالی چند برابر کند.

همچنین از جمله عوارض وزن زیاد می توان به دیابت، فشارخون بالا، بیماری های قلبی و عروقی، بلوغ زودرس در دختران و تاخیر در بلوغ در پسران، ابتلا به برخی از سرطان ها ( سرطان روده، معده و ...)، مشکلات تنفسی و مشکلات روحی مثل افسردگی و کاهش اعتماد به نفس اشاره نمود.

به موازات اپیدمی شدن چاقی، شیوع کبد چرب  به طور نگران کننده ای در دوران کودکی و بزرگسالی در حال افزایش می باشد. در سال های اخیر تغییرات در سبک زندگی باعث افزایش میزان اضافه وزن و چاقی در کل جمعیت شده است که کودکان و نوجوانان نیز از این تغییر مستنثی نبوده اند. کودکان چاق بیشتر از سایر کودکان در معرض ابتلا به بیماری کبد چرب هستند. شیوع کبد چرب در کودکان چاق در کشورهای مختلف از 42.6% تا 77.1% گزارش شده است. در کشور ما نیز مطالعاتی جهت بررسی شیوع کبد چرب در کودکان انجام شده است که شیوع این بیماری را در سنین پایین گزارش کرده اند.  تشخیص زود هنگام بیماری کبد چرب در کودکان ضروری می باشد. اگرچه  اثربخشی چندین دارو، آنتی اکسیدان ها، مکمل های اسید چرب و پروبیوتیک ها در کودکان بررسی شده است، اما تغذیه سالم و فعالیت بدنی تنها راهبردهای پیشگیری و درمان برای بیماری کبد چرب در  کودکان می باشد.

 برای پیشگیری از اضافه وزن و چاقی و کبد چرب  در کودکان و نوجوانان  بهتر است نکات زیر را به یاد بسپاریم:

1. برای غذا خوردن قانون بگذارید. بهتر است وعده های اصلی و میان وعده ها هر روز در ساعت مشخصی مصرف شوند.
2. کودک را شب به موقع بخوابانید تا صبح زود بیدار شده و فرصت کافی برای صرف صبحانه داشته باشد. حتما صبحانه بخورید تا کودک این کار را از شما یاد بگیرد.
3. چیبس و سیب زمینی سرخ کرده حاوی مقدار زیاد چربی هستند. سعی کنید به جای آنها از سیب زمینی پخته یا تنوری استفاده کنید.
4. میان وعده های سالم مانند میوه و سبزی برای مصرف فرزندتان در خانه و مدرسه تهیه نمایید.
5. با تزئین متنوع میوه ها و سبزیجات کودکان را به خوردن آنها ترغیب کنید.
6. به جای سس های کم چرب مثل مایونز می توانید در منزل با استفاده از ماست و سبزی های خشک شده معطر، روغن زیتون، آب لیموی تازه یک سس خوشمزه برای کودکان تهیه نمایید.
7. مصرف نوشابه ها، آبمیوه های صنعتی را کم کنید و به جای آن آب، دوغ کم نمک، یا عرقیات سنتی به کودک بدهید.
8. بستنی سرشار از مواد قندی است و کالری بالایی دارد. پس بهتر است کمتر مصرف شود. می توانید با آبمیوه های طبیعی در منزل بستنی یخی درست کنید و به کودک بدهید.
9. به هیچ عنوان از شیرینی ، شکلات، پیتزا و سایر فست فود ها به عنوان پاداش و جایزه برای کودکان و نوجوانان استفاده نکنید زیرا کودکان گمان می کنند این خوراکی ها بهتر از سایر غذاها هستند.
10. حتی الامکان کیک و شیرینی را خودتان به صورت خانگی تهیه کنید. در غیر اینصورت کیکها و بیسکویت های ساده را برای خرید انتخاب نمایید، زیرا انواع خامه ای و کرمدار و یا با روکش شکلاتی، چربی زیادی دارند.
11. به کودکان خود یاد دهید چگونه می تواننداز مقدار قند موجود در محصولات غذایی آگاه شوند. آنها را به رقابت وادارید که از بین محصولاتی که دوست دارند نوعی که میزان قند کمتری دارد را انتخاب کنند.
12. سعی کنید مقدار روغن و شکر موجود در غذاهای مصرفی خانواده را کاهش دهید.
13.  انواع سوسیس و کالباس دارای چربی بالا هستند، مصرف آنها را محدود نمایید.
14. برای تماشای تلوزیون و بازیهای یارانه ای قانون بگذارید. کودکان نباید بیشتر از 2 ساعت در روز را صرف سرگرمی و فعالیت های نشسته مثل تماشای تلوزیون، کار با کامپیوتر ، تبلت و.... کنند.
15.  میزان مطلوب فعالیت بدنی برای کودکان حداقل یک ساعت در روز است.، به تدریج مدت زمان فعالیت بدنی روزانه کودک را به یک ساعت برسانید.

 ارتباط میان عادات غذایی با چاقی و اضافه وزن در بین دانش آموزان

مطالعات نشان می دهد، خوردن هر سه وعدة غذایی به طور منظم و خوردن صبحانه پیش از رفتن به مدرسه با لاغری ارتباط مستقیم دارد. همچنین انجام کارهای جانبی حین غذاخوردن؛ مانند تماشای تلویزیون، کار با کامپیوتر و غیره با اضافه وزن و چاقی ارتباط مستقیم دارد. مطالعات نشان می دهند در نوجوانانی که وعده های غذایی اصلی را حذف میکنند خطر ابتلا به چاقی و اضافه وزن بیشتر است. با توجه به اینکه نوجوانان مدت زمان بیشتری را در مدرسه سپری میکنند، بنابراین احتمال حذف یکی از وعده های غذایی زیاد است و این شیوة زندگی احتمال ابتلا به چاقی را افزایش میدهد.

خوردن وعده های غذایی به شکل نامنظم نه تنها سبب افزایش مصرف کالری از طریق افزایش خوردن غذاهای پرحجم میشود، بلکه کاهش متابولیسم را در پی دارد. بنابر بررسی ها در افرادی که به صورت نامنظم وعده های غذایی را مصرف میکنند، متابولیسم بدن پس از مصرف وعده های غذایی کاهش مییابد؛ بنابراین به احتمال زیاد این افراد دچار تعادل مثبت انرژی شوند. مطابق با پژوهش های انجام شده میتوان ارتباط لاغری را با خوردن وعده های غذایی به صورت منظم توجیه کرد. خوردن صبحانه به صورت منظم دارد نقش مهمی در حفظ وزن مطلوب دارد. بررسی های مقطعی زیادی رابطة مثبت بین میزان چربی بدن و حذف وعدة غذایی صبحانه در نوجوانان را گزارش کرده اند. نتایج یک بررسی مقطعی انجام شده نشان میدهد که خوردن غذا حین تماشای تلویزیون با کاهش مصرف میوه و سبزیجات و افزایش مصرف نوشابه و تنقلات همراه است و بر کیفیت کلی رژیم غذایی تأثیر میگذارد. تماشای تلویزیون حین صرف غذا به صورت مستقل با اضافه وزن و چاقی ارتباط مثبت دارد . به طور کلی از بررسی ها می توان چنین نتیجه گیری کرد که بین خوردن هر سه وعدة غذایی به طور منظم، خوردن میان صبحانه هر روز پیش از رفتن به مدرسه، انتخاب وعده های غذایی سالم در مدرسه(مانند میوه و سبزیجات، مغزها، خشکبار و لقمه ها) با لاغری نیز انجام کارهای جانبی نظیر تماشای تلویزیون، کار با کامپیوتر و موبایل و صحبت کردن با اضافه وزن و چاقی ارتباط مستقیمی وجود دارد.

چاقی احتمال افسردگی را افزایش می دهد.

 پژوهش های بسیاری نشان داده اند که چاقی و اضافه وزن با نشانه های خلقی، به خصوص افسردگی و اضطراب ارتباط معنی داری دارد.

چاقی نشان دهنده یک بحران بهداشتی جهانی است که شیوع آن به ویژه در کشورهای با درآمد کم و متوسط به سرعت در حال افزایش است. پیش‌بینی اخیر فدراسیون جهانی چاقی (World Obesity Federation) پیش‌بینی می‌کند که تا سال 2030، تقریباً یک میلیارد نفر در سراسر جهان با چاقی زندگی خواهند کرد .مطالعات گزارش کرده اند که چاقی خطر ابتلا به بیماری های مزمن مانند دیابت، بیماری های قلبی عروقی، سکته مغزی، اختلالات اسکلتی- عضلانی مانند آرتروز و برخی سرطان ها را افزایش می دهد .همچنین به خوبی نشان داده اند که چاقی و اضافه وزن نه تنها از نظر سلامتی و تأثیرات منفی آن در بعد جسمی اهمیت دارد، بلکه از لحاظ روانی تا اندازه ای قابل توجه و چشمگیر است. پژوهش های بسیاری نشان داده اند که چاقی و اضافه وزن با نشانه های خلقی، به خصوص افسردگی و اضطراب ارتباط معنی داری دارد.

از طرفی شواهد نشان می دهد که افسردگی منجر به اختلال در عملکرد شغلی، روابط اجتماعی و بین فردی می شود، چاقی و افسردگی اختلالات شایع هستند و نتایج تحقیقات نشان داده است که در افرادی که چاقی آن ها مفرط است بین افسردگی با چاقی رابطه ای قوی تر وجود دارد. یکی از مهم ترین جنبه های دردناک چاقی عوارض روانی آن است و چاقی با اعتماد به نفس پایین، اختلالات هیجانی، اضطراب و افسردگی و حتی انزوای اجتماعی مرتبط می باشد. همچنین  رابطه دوطرفه ای بین افسردگی و چاقی وجود دارد به طوری که افزایش دریافت غذا و کاهش فعالیت بدنی با احتمال بروز افسردگی همراه می باشد و از طرفی تصورات بدنی منفی افراد چاق منجر به کاهش اعتماد به نفس و بروز اختلالات روانی می شود. با این حال شواهد بیانگر نقش احتمالی رژیم با میزان کالری پایین بر بروز افسردگی در افراد چاق می باشد به طوری که افراد چاق با رژیم های پر کالری ریسک بالاتری در بروز افسردگی دارد. و از طرفی استفاده از رژیم ها با نسبت پروتئین افزایش یافته با بهبود پروفایل چربی و شاخص های تن سنجی همراه می باشد که می تواند فرضیه تاثیر رژیم های با پروتئین بالا بر کاهش افسردگی را تقویت کند.

افزایش وزن و چاقی از مسایل عمده بهداشتی محسوب می شود و دومین عامل قابل پیشگیری از مرگ (بعد از سیگار ) معرفی شده است و وضعیت آن در جامعه رابطه معنی داری با سطح سلامت آن جامعه دارد. در خصوص روان شناختی چاقی می توان از خوردن هیجانی یاد کرد به طوری که گاهی افراد برای اجتناب از هیجانات ناخوشایند خود و یا در صورت شکست در دستیابی به کمال طلبی های بلندپروازانه به پرخوری روی می آورند.از طرفی بعضی از مطالعات نیز بیان کردند که افراد چاق یا دارای اضافه وزن وقتی تحت تأثیر استرس یا حالت های هیجانی نظیر افسردگی یا اضطراب قرار می گیرند، با پرخوری کردن به این روال واکنش نشان می دهند.

ارتباط معنی داری بین دریافت رژیم کم کالری با نسبت پروتئین افزایش یافته با بهبود ویژگی های روان سنجی افراد چاق وجود دارد به طوری که نمره مولفه های افسردگی، اضطراب و استرس در افراد گروه مداخله به طور محسوسی بهبود یافته بود که با نتایج مطالعات صورت گرفته در این زمینه نیز همسو می باشد مطالعه ی دیگری نیز نشان داد که چاقی عامل خطری برای بروز افسردگی بوده و زنان چاق در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به افسردگی قرار دارند. از طرفی تغییر هنجارهای جامعه، مدگرایی و هم چنین توجه بیش از حد به لاغری و انگ اجتماعی نسبت به چاقی، ممکن است در افزایش شیوع افسردگی و مشکلات روحی و روانی در زنان چاق تأثیر داشته باشد که تجویز رژیم های کم کالری می تواند تا حدودی بر میزان دریافت انرژی و شاخص های تن سنجی اثر گذار باشد که به طور غیر مستقیم می تواند به بهبود وضعیت های روانشناختی افراد چاق بیانجامد.

 همچنین برخی از مطالعات نشان دادند که افسردگی همراه با چاقی و اضافه وزن بر اثر تلاش های مکرر بدون نتیجه، برای کاهش وزن و یا حتی ناامیدی اولیه برای اقدام به کاهش وزن، برنامه های کاهش وزن را با مشکلات جدی مواجه می سازد از طرفی بسیاری از افرادی که در به دست آوردن وزن طبیعی خود ناموفق بوده اند، اختلالات خلقی را به صورت روزانه، ماهیانه و حتی فصلی تجربه کرده اند که نتیجه آن خوردن غذاهای سرشار از کربوهیدرات ها و مقاومت در انجام فعالیت های فیزیکی و در نتیجه چاقی بوده است . پیشگیری از چاقی به عنوان قدم اول پیشگیری از مشکلات هیجانی و عاطفی ضروری به نظر می رسد و درمان چاقی ممکن است، روشی برای مواجه با مشکلات خلقی باشد. از این رو توجه به جنبه های روانشناختی در افراد چاق می تواند بسیار حائز اهمیت باشد.

نتایج و شواهد حاصل از این مطالعه به خوبی نشان داد که تجویز رژیم های کم کالری با نسبت پروتیئن بالا نسبت به رژیم با پروتئین استاندارد با کنترل عوامل مخدوش کننده ای مانند سطح فعالیت فیزیکی، به طور محسوسی با بهبود مولفه های روان سنجی افراد چاق همراه می باشد.

منبع : https://nutr.behdasht.gov.ir